İslamiyet de her zümreye ayrıca ihtiyacını giderecek yöntemler daima bulunmuş olup geciktirmeden oluşturulmuştur. Doğu'da Samerra şehrinde askerler için bir çok beldesinde yine bir çok camii inşa edilmiştir ki ibadetlerini her daim gerçekleştirebilmeleri için, 856 senesinde kurulan Samerra şehri imari açıdan çok zengin idi ki Bağdat'ın kuzeybatısına yüz kilometre uzaklıkta, Türk komutanlardan Esnas tarafından kurulan Ebudulef camii, halife Mütevekkil Alallah tarafından 861-862 de yaptırılmış olup günümüze virane hali kalmıştır. Ebudulef caminin dış duvarları 1,60 m kalınlığında 155*103 m boyutlu bir alanı kaplamaktadır. Halife Mütevekkil Alallah'ın 852'de tamamlattığı Samarra Cami ül-Kebir (El-Mütevekkil Camii veya Mütevekkilliye Camii olarak da bilinir.) 240*156 m dış boyutlarıyla dünyanın en geniş camisi olduğu gibi büyükçe silindirik minaresiyle dikkat çekmektedir.
Askar camilerine bir örnek de ''Asker camileri'' 'ne Abbasi Valisi Ahmed bin Tolun'un, Fustat'ta 879 senesinde yaptırttığı Tolunoğlu Camii ise 162*162 m boyutlu olup Samerra daki camiinin imariyesi nakl edilmiştir. Bu camiilerin dekorasyonunda bilhassa yerel kaynaklara dayandırılırken, yazı ve geometrik kompozisyonlarda İslami formlar, eserlere kimlik kazandırmaktadır. Askerlerin namaz kılabilmeleri için çok geniş ve ferah imar edilen Askar Camilerinde girişlerinin yoğunluğuna önem verilmiştir ki örneğin Samarra Cami ül-Kebir'in 16 kapısı olup geniş avlulara sahip idi.
İslam sanatının farklı kültürel zenginlikler sunabilmesiyle bu değişimin Emevi-Abbasi sürecinde Endülüs'ten Samerra'ya uzanan geniş bir coğrafi boyuta yansıyabilmesi bu ihtiyacı sanatsalla birleştirerek kendini kanıtlamıştır. Askar camillerinin Devlet ve memleketin muhafazası için ücretli veya ücretsiz olarak kur'a ile toplanarak hazır bulundurulan ve resmi elbise giyen silahlı adamların her daim ibadet hizmetine tahsis edilmesi mühim arz etmektedir.
Araştırmacı Yazar
Volkan Yaşar BERBER