Endülüs İslam alemindeki ilmi faaliyetler komşu devletlere de yayılarak arapça yazılmış olan müspet ilimlerden istifade edilerek bilhassa XIII yz ikinci yarısından itibaren üniversitelerinde arapçanın bilinmesi ve bu lisanda yazılan birçok ilmi eder tetkik edilegelmiştir. Osmanlı devletini kurmuş olan Orhan Gazi dir, bir taraftan idari, askeri ve adli teşkilatını yaparken diğer taraftan onlarla beraber ilmi ve içtimai teşkilatla da bilahare ilgilenmiştir. İlk adımını beyliğine zamane merkez yaptığı iznik de cami yanında medrese yaptırtmak suretiyle edinmiştir. Sonrasında 736 H./1335 M de bursa da birçok cami, imaret, tabhane, han, medreseler yaptırtmış ve yüksek alimleri tayin ettiregelmiştir.
Bu medreseler, okutulan derslere göre yüksek, orta ve ilk olarak derecelere ayrılmıştı. Bu devirlerde tedrisat dini, felsefi, riyazi ve edebi olarak yapılmakta idi. Osmanlı hududu Anadoluda genişlediği zaman Anadolu beylerinden alınan yerlerdeki ilmi, içtimai bütün kurumları mevcut vakıf olarak tanınanarak günümüze değin eski faaliyetlerini muhafaza ve devam ettirmişlerdir.
Okutulan dersler en aşağıdan başlayarak gramer, mantık, feraiz, kelam, belagat, usul-i fıkıh, usul-i hadis ve hadis ile tefsirden mürekkep olup bunlardan her birinin izahını havi muhtasar ve muhassal müteaddit şerh ve haşiyeleri vardı,
bunların medrese derecelerine göre aşağı medreselerde evvela muhtasarı ve yüksek
medreselerde mufassalı okutulurdu. Nice Alimler yetiştirilebilinilmesi temennisiylen;
Araştırmacı Yazar
Volkan Yaşar BERBER