Vakıf müessesinin nasıl çalışacağı, ne maksatla yapıldığı ,kimlere ne kadar ücret verileceği, nasıl yönetileceği ,vakfı kuran kişi tarafından belirlenir ve vakfiye denilen yazılı bir metinle tespit edilir. Vakıf mütevellisi idari, mali her türlü mevzuattan sorumlusudur. Devlet ,vakıfları ancak kadılar vasıtasıyla kontrol edebilir.Vakıfların kuruluş amacı düşkünlere yardım idi.Esasen geçimini kendi başına temin edemeyen kişiler vakıflardan faydalanarak ''mürtezika'' sınıfı oluşmuştur ki bunlara duguyan,aşirhan,mevlidhan,na'than,sadat ve meşayih de denilmiştir.hattaki doğrudan faydalananalara ''mürtezika beratı'' verilmiştir.
Zamane Sinop kazasındaki en büyük vakıf Amasya'da bulunan Sultan Bayezid İmaret Vakfıdır.1481 yılında o sırada Amasya Sancakbeyi olan II.Bayezıd'in oğlu Şehzade Ahmet tarafından temeli atılan külliye 1486 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır.1530 tarihli kayıtlarda Karye-i Koyluş'da bir eski kervansaray mevcut idi. Koyluş Yaykıl beldesine tabii olup köy olarak anılıp 3 ayrı yerleşim alanına sahiptir. Evladlık Vakıflardan Ravza-i Münevvere-i Hazret-i Resul 1530 tarihli kayıtlarda Hz. Peygamber Medine'deki mezarı için kurulmuş Anadoludaki Vakıflardan olup,vakfın kimin kurduğu bilinmemektedir.Lakin Yaykıl beldesine bağlı Mahmudtiri köyündeki yerler ve Kızılcaelma'ya bağlı Etmektiri köyündeki taşınmazlar himayesinde idi.
XV. ve XVI. yz. da Sinop şehrinin en kalabalık yerleşimi Gerze idi.1530 tarihli kayıtlarda Gerze Camii Vakfına ait karye-i Gerze'de taşınmazları varolduğu hattaki Gerze cami muarrifi Hızıroğlu Eyyup Fakih de Çakallı köyündeki bahçesinin imaretini evladlık olarak vakf etmiştir,sonrasında Seyyid Ömer ve yine Seyyid Hasan Hasan Çelebi Gerze camii müezzinliği için bir mülk bahçesi imaretinin gelirini vakf etmiştir.Nitekim XVIII. yüzyılda Gerze camii Çavuşbaşı Hacı Mustafa Ağa Camii olarak geçmektedir ve Camiin imam ve hatibi Gerze İskelesi Gümrük gelirinden maaş aldığı görülmektedir.
Araştırmacı Yazar
Volkan Yaşar BERBER